Lỗi lầm này của ai?
Đời
sống với khuynh hướng hưởng thụ đã khiến cho ta không có nhiều cơ hội
đề nuôi dưỡng và bảo vệ những đức tính quý báu trong tâm hồn, thậm chí
ta còn liều lĩnh chấp nhận hư hao những hạt giống tốt đẹp ấy để đổi lấy
những thỏa mãn quyền lợi tiện nghi. Khi đời sống tinh thần trở nên yếu
kém thì chắc chắn ta sẽ gây ra ít nhiều những vụng về trong cách hành
xử với những người chung quanh, hay lỡ chân trượt vào cạm bẫy.
Lúc
đầu ta hay có thói quen đổ thừa cho hoàn cảnh, trách đời trách người,
nhưng khi tâm tư lắng đọng ta mới thấy rõ chính nhận thức sai lầm và
nội lực yếu đuối của ta mới là nguyên nhân gốc rễ gây ra tất cả những
vụng về, lầm lỡ đó .
Vừa
mặc cảm ăn năn, vừa hốt hoảng lo sợ, tâm tư vốn sa sút giờ lại càng sa
sút hơn. Nếu không có cánh tay hết lòng nâng đỡ của người thương yêu
đưa tới, mà còn phải chịu thêm áp lực của những người chưa hiểu chưa
cảm thông, thì có thể ta sẽ lún sâu thêm vào vũng lầy lầm lỗi hay sẽ
chọn tới giải pháp tồi tệ nhất để mọng tìm một lối thoát thân .
Tôi
được nghe kể về một em sinh viên vì không được thỏa mãn điểm thi, cho
rằng các thầy cô đã cố tình chèn ép mình, nên đã cầm dao chém rất hung
bạo vào Ban Giám hiệu nhà rường. Sự cố đáng tiếc này đã gây xáo trộn
rất lớn trong dư luận, thầy cô và bạn bè đã hoàn toàn thất vọng nên gần
như tẩy chay em, gia đình đã trách giận và không muốn nhìn mặt em,
những người chung quanh đã không tiếc lời cay đắng buộc tội và háo hức
muốn trừng phạt em với một bản án tù xứng đáng. Kết quả là vài tưần sau
đó em đã lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng và trở thành bệnh
nhân tâm thần cho đến nay.
Đúng
là em đã mắc phạm sai lầm, lỗi của em có thể bị xem nặng hơn vì em đã
từng là người của công chúng, được mệnh danh là học sinh gương mẫu cấp
thành phố, đại diện thế hệ trẻ năng động và sáng tạo qua cuộc thi tài
năng.
Nhưng
nếu nhìn cho thấu suốt ta sẽ thấy hành động sai lầm của em hôm nay
không chỉ của riêng bản thân em thôi, nó còn liên hệ sâu xa đến nhiều
đối tượng đã và đang ảnh hưởng đến đời sống của em. Ta không thể nào
nói em là một cá thể tồn tại biệt lập, không có liên can gì tới ta.
Không đâu, tất cả chúng ta đều có một phần trách nhiệm trong đó, hoặc
trực tiếp hoặc gián tiếp.
Nếu
gia đình chăm sóc đời sống tinh thần của em kỹ lưỡng hơn, bạn bè và môi
trường chung quanh tiết chế được những năng lượng tiêu cực hơn, tôn
giáo kịp thời đem tới cho em những phép thực tập có khả năng chế ngự
những cảm xúc trong lòng hơn, học đường trao truyền cho em đầy đủ vốn
liếng đạo đức và có tình thầy trò hơn, an ninh xã hội quản lý chặt chẽ
hơn các nguồn phim ảnh hay trò chơi điện tử có tính chất bạo động, kinh
tế phát triển cân đối hơn để con người bớt bận rộn, có nhiều cơ hội tìm
hiểu và thương nhau nhiều hơn... thì chắc là em sẽ không dễ lạc vào nẻo
đường tăm tối như vậy.
Ta
nỡ đổ hết trách nhiệm này lên vai em thì làm sao em gánh nổi. Em sẽ gục
ngã và mất hết tương lai, và ta cũng sẽ mất dần những người em tiếp nối
ta đi về tương lai. Những người em đó là tương lai của chúng ta. Em đã
mắc phạm sai lầm và em cần được cứu giúp, đó là con đường thoát cho em
và cho cả nhân loại. Ta đừng để sự giận hờn và thất vọng quá mức khiến
ta trở thành kẻ thờ ơ vô trách nhiệm, để rồi ngoảnh mặt quay đi hay
thẳng tay trừng trị hết những người em nhất thời non dại.
Xin cho một con đường
Ta
cũng đừng cho mình cái quyền lên án buộc tội kẻ khác. Nếu chúng ta vẫn
còn có những vụng về, mắc phải những lầm lỡ, dù người đời chưa hay biết
hoặc chưa phanh phui, thì chúng ta không thể nào tự cho mình là trong
sạch mà tùy tiện dán nhãn hiệu xấu xa lên đầu kẻ vừa phạm lỗi. Hãy cho
người kia một cơ hội để chuyển hóa, vì như vậy cũng chính là ta đã tự
cho mình một con đường thoát trong tương lai.
Vậy
nên tha thứ là chất liệu quan trọng của bản chất thương yêu. Khi thiết
lập bất cứ một liên hệ tình cảm nào nếu ta ngây ngô nghĩ rằng người kia
chắc chưa từng lầm lỗi hay sẽ không bao giờ gây ra lâm lỗi thì ta sẽ
khổ và sẽ làm người thương của ta khổ. Đời sống còn chìm trong vô minh
thì không thề tránh khỏi hành vi không tự chủ. Vấn đề là ta có khả năng
chấp nhận và tha thứ rồi tìm cách giúp họ vượt thoát tình trạng hay
không, chứ không phải mong muốn người kia toàn hảo thì ta mới có thể
yêu thương.
Tất
nhiên là tùy vào mức độ phạm sai lầm của người kia mà ta nên thể hiện
cách tha thứ nào hiệu quả nhất, tại vì điều đó cũng có tính chất quyết
định cho sự chuyển hóa hay sự khinh lờn của đối phương. Cho dù cách
thức nào đi chăng nữa, thậm chí cả sự lựa chọn không tha thứ ngay thì
ta cũng đừng quên tự hỏi mình một câu hỏi quan trọng: Ta làm như vậy là
vì người kia hay vì chính ta? Coi chừng ta đang bị thúc đẩy bởi sự tự
ái hay tổn thương của bản ngã ích kỷ mà cứ ngỡ là vì người kia.
Nếu
thật sự vì tương lai của người kia thì ta phải đủ sáng suốt và can đảm
để thu gọn cảm xúc buồn giận trách móc của mình, tìm cách ứng xử với
người kia như thế nào để họ sớm hồi phục. Chỉ cần kiểm tra lại tâm ý,
lời nói và hành động của mình có xuất phát từ tình thương hay không, là
ta đủ yên tâm để làm quyết định.
Cho
dù người kia có đứng ra bày tỏ sự ăn năn hối cải một cách thành khẩn
hay không thì ta cũng nên nhớ rằng đó chỉ là hình thức để ta thấy rõ
thái độ muốn sửa chữa những sai lầm, và cũng có thể xem đó là một biên
bản ngầm ký kết cho sự hơp tác giúp đỡ nhau. Ta đừng để kẹt vào những
hình thức hay ở đó mà không thấy được trái tim của người kia. Ta đã
từng chứng kiến có rất nhiều người sẵn sàng buông xuôi tẩt cả nếu kẻ
phạm lỗi chịu quỳ xuống cầu khẩn thiết tha, nhưng họ lại sẵn sàng đóng
chặt trái tử khi người kia không biết đem sự hối cải trong tâm ra trình
diễn cho đẹp lòng họ .
Thử một lần trượng phu
Một
giai thoại kể rằng, chú tiểu nọ có tật xấu hay ăn cắp vặt và lúc nào
cũng cãi chối. Nhiều lần các huynh đệ trình báo cho sư phụ biết, nhưng
không thấy sư phụ nói năng gì cả. Một hôm bắt gặp quả tang, các huynh
đệ liền áp giải chú tới trước sư phụ và cùng quỳ xuống kiến nghị: “Nếu
sư phụ không đuổi sư em này đi thì tất cả chúng con sẽ bỏ đi hết”.
Nhìn qua một lượt thấy nét mặt người nào cũng rất căng thẳng vì ấm ức, còn riêng sư em thì rơm rớm nước mắt vì lo sợ, vị sư phụ liền ôn tồn nói: “Ta thấy các con đã đủ khôn lớn để chọn lựa việc phải trái nên các con muốn đi đâu thì đi, ta không ngăn cản vì không phải bận tâm nữa. Riêng sư em này còn nhỏ dại quá, chưa biết tội phước là gì nên phải cần ở lại với ta”.
Khi
ấy chú tiểu bật khóc nức nở và các huynh đệ kia ai nấy cũng đồng cảm
kích trước tấm lòng vị tha cao cả của sư phụ. Các huynh đệ đó đã hiểu
ra rằng nếu có người phạm lỗi là đón nhận bản án bị đuổi đi ngay lập tức thì chắc chắn trong tương lai sẽ khó có ai được ở lại tu tập bền lâu với sư phụ cả, vì ai mà không có những giây phút lỗi lầm.
Về sau, chú tiểu kia trở thành một trong những thiền sư lỗi lạc và danh tiếng nhất thời bấy giờ.
Sống mà chỉ biết dựa vào những nguyên tắc cứng nhắc thì làm sao điều phục được con người, vì nguyên tắc vốn cố định còn bản tính con người thì muôn hình vạn trạng và hên tục đổi thay.
Phải có một nhận thức thấu đáo và nội lực vững vàng thì ta mới làm được cái quyết định sấm sét như vị sư phụ đó. Ông đã không ngại người ngoài
hiểu lầm chê trách, cũng không lo sợ các môn đồ bất mãn bỏ đi ông thà
chịu mất lòng người khác chứ không thể làm trái ngược với đạo lý từ bi
mà ông đang sống và giảng dạy cho môn đồ.
Mà cũng không phải vì đạo lý hay nguyên tắc nữa, đó chính là tình thương vô điều kiện của một người đã vượt thoát ra ngoài sự khống chế và trói buộc của phiền não.
Ta có làm được như vị sư phụ đó không? Chỉ cần một nhận thức đúng đắn về nguyên nhân sâu xa của kẻ gây ra lầm lỗi, có một trái tim đủ lớn để
sẵn sàng chứa đựng thì tha thứ sẽ không còn là sự thực tập khó khăn
nữa, vì bản chất của nó vốn tùy thuộc rất ít vào đối tượng. Biết đâu
nhờ vào lòng vị tha của ta mà kẻ kia tỉnh ngộ và thay đổi cuộc đời, đó chẳng phải là việc làm cao cả của một bậc trượng phu sao?
Khó vượt qua chính mình
Ta có nên đặt cho mình câu hỏi tại sao ta khó có thể tha thứ cho người kia?
Ta thường chỉ nghĩ một chiều là do mức vi phạm của họ quá lớn, nhưng
tại sao cũng trường hợp như vậy mà có người lại hành xử khác ta?
Có
khi ta chịu nhiều áp lực từ những khó khăn trong cuộc sống, hoặc đang
bế tắc khổ đau vì những phiền não trong lòng, nên ta không còn đủ năng
lượng để ngồi xuống lắng nghe hay không còn đủ thiện chí để tìm hiểu về
lỗi lầm của người kia, nên ta đã có những phán xét rất vội vàng. Trường
hợp này do ta sa sút về nội lực.
Có khi người kia đã cố gắng hết sức nhưng vì còn thiếu kinh nghiệm và
chưa đủ cứng rắn nên để cho điều đáng tiếc phải xảy ra, trong khi đó ta
lại tưởng là người kia đã không nhiệt tình: hoặc do họ vụng về nhất thời mà
buông ra những hành vi thất lễ, nhưng ta lại cho rằng người kia đang
rất khinh thường và có ý muốn loại trừ ta. Trường hợp này ta bị vướng
vào trí tưởng tượng sai lầm.
Có khi người kia vì u mê dại dột hay vì yếu đuối nên không thoát khỏi vũng
lầy đam mê, để cho lỗi lầm cứ lặp lại nhiều lần như một điệp khúc; hoặc
ta chưa bao giờ chứng kiến một người có thể gây ra lầm lỗi tày trời như
vậy; hoặc ta chưa có thói quen tha thứ cho kẻ có quá nhiều ân tình với
ta mà lại đang tâm phản bội. Trường hợp này khả năng chứa đựng trái tim
của ta còn khá nhỏ, chưa có cơ hội mở rộng ra.
Có khi người kia vi phạm những lỗi lầm không đáng kể, nhưng vì tính ta
vốn quá chỉn chu, đòi hỏi hoàn hảo, nên lúc nào cũng canh chừng lỗi lầm
người khác để kết tội; hoặc do ta không hề quan tâm đến hoàn cảnh hay trình độ nhận thức của người khác, chỉ biết nhồi sọ và áp đặt theo cách thức cứng nhắc của riêng mình. Trường hơp này ta bị kẹt vào sự cố chấp và định kiến, đó là một loại bản năng tự vệ rất cổ hủ.
Có khi sự cố xảy ra ta liền bực tức và vội vàng tuyên bố đoạn tuyệt, sau khi
điềm tỉnh nghĩ lại thấy mình cũng hơi quá đáng, nhưng kẻ phạm lỗi kia
phải biểu lộ sự thành khẩn ăn năn thì ta mới chịu bỏ qua. Lỡ như người
kia thiếu ý tứ hoặc cứng đầu thì lỗi lầm ấy sẽ biến thành bản án treo
không rõ ngày kết thúc. Trường hợp này ta là kẻ yếu đuối, hành xử theo cảm tính.
Có
khi người kia phạm những điều với ta là rất quan trọng, hay có ảnh
hưởng đến danh tiếng và uy tín của ta; hoặc ta đã muốn tha thứ rồi nhưng lại sợ người khác cười chê ta thiếu kỷ cương nề nếp hay dung túng cho kẻ làm điều xấu; hoặc ta e ngại nếu tha thứ quá dễ dàng thì người kia sẽ ỷ lại, chẳng coi ta ra gì. Trường hợp này ta kẹt vào danh dự, thực chất cũng là một loại nghiện cảm xúc, một loại tôn thờ chủ nghĩa cá nhân kín đáo.
Tất cả những trường hợp không thể tha thứ vừa nêu đều có chung một nguyên do chính là sự vướng kẹt vào bản ngã. Vì quá nâng niu bản ngã, nên ta chỉ nghĩ đến những điều có thể đem lại lợi ích thiết thực cho chính ta thôi. Đó chính là căn bệnh vị kỷ truyền kiếp, hành tung của nó hết sức tinh vi và phức tạp, nếu thiếu quan sát tinh tế thì ta rất dễ bị nó đánh lừa là ta đang vì kẻ khác.
Càng vị kỷ thì càng không thể vị tha. Trong khi tình thương phải bắt nguồn từ trái tim biết buông bỏ bớt những cái riêng mình để chia sẻ đến
tha nhân, vì tha nhân cũng chính là một phần đời sống của ta. Không có
tha nhân thì không có tình thương, ta làm sao sống khi đời sống không
có tình thương?
Thà
ta cứ tha lầm thì mức độ hối tiếc sẽ thấp hơn nhiều so với chấp lỡ. Bởi
khi nhận ra chính thái độ cố chấp của ta ngày ấy đã đẩy người kia rớt
xuống vực thẳm khổ đau thì ta sẽ gánh chịu mặc cảm ăn năn suốt đời. Còn
khi phát hiện ra quyết định tha thứ của ta đã không mang lại hiệu quả
thì ta vẫn còn nhiều cơ hội để cứu được, vì trái tim ta đang trong
chiều hướng nở ra và mạnh mẽ chứ không phải co rút lại.
Điều
đáng sợ nhất là trong quá trình thương yêu, ta đã để cho trái tim mình
trở nên bé nhỏ và không còn là vật rung cảm linh thiêng nữa.
Này
bạn! Tôi không có ý khuyên bạn hãy trở thành bậc Thánh để sẵn sàng tha
thứ hết mọi lầm lỡ của con người, những nếu trái tim bạn còn sức chứa
đựng thì đừng suy tính gì nữa, hãy tha thứ cho nhau đi. Tha thứ luôn là
linh dược mầu nhiệm có thể trị liệu mọi nỗi khổ niềm đau cho người được
tha thứ và cho cả người tha thứ.
Nắm muối không hề mặn
Với lượng cả dòng sông
Lỗi lầm kia bé nhỏ
Với cõi lòng mênh mông.
Minh Niệm
Nguồn: Báo Giác Ngộ số 449 & 450
(Vi tính: phatphap.wordpress.com)